Khoảng thời kì hích nhất trong ngày của Ẩn là lúc ở tòa soạn Barnacle. Ông trở nên bạn thân của Rosann Rhodes, Rich Martin, Pete Conaty, Ross Johnson và Lee Meyer. Ông chính là người đã mai dong Rosann cho Rich, và sau đó hai người đã đính ước.
Năm 1961, Rosann Martin viết thư cho Ẩn ở Sai Gon, bảo rằng rất tiếc khi Ẩn không thể đi dự đám cưới của hai người, nhưng cô muốn Ẩn biết rằng ‘tấm hình của bạn đã được đưa vào bộ ảnh đám cưới ở trong mục Chúng mình đã gặp nhau như thế’.

Khi tôi chuyện trò với Rosann vào tháng 10 năm 2006, bà cho tôi biết Ẩn luôn ‘rất dễ chịu và có khiếu hí hước tuyệt vời’.
Sau đó bà làm tôi kinh ngạc khi kể, ‘Anh ấy từng cầu hôn với mình. Mình nhớ khoảnh khắc đó rất rõ. Lúc ấy chúng tôi đang ở trong lớp báo chí, đột anh ấy tiến đến và nói một cách trịnh trọng, ‘Rosann, anh đã phải lòng em trong năm nay. Anh muốn cưới em, nhưng anh lo em sẽ không hạnh phúc khi đến nước anh sinh sống bởi ở đấy rất xa lạ. Mọi người chỉ đi xe đạp, bận đồ ngủ ra ngoài đường và treo áo quần ở cửa sổ. Anh đích thực muốn em nghĩ về điều đó’.
Mình bị sốc nặng – bởi chúng tôi chưa từng hẹn hò. Hôm sau tôi bảo anh ấy rằng tôi không thể lấy anh ấy, thế rồi năm sau anh ấy giới thiệu mình với Rich’.

Bên cạnh Rosann, Ẩn còn có tình cảm đặc biệt với Lee Meyer. Học trước Ẩn một năm tại Trường Orange Coast và đã có một năm làm cho tờ Barnacle, Lee trước đó từng làm phóng viên tại Trường trung học Pasadena và vào Đại học thị thành Pasadena trước khi chuyển tới Trường Orange Coast.

Cô cũng từng làm cho hai tờ Sierra Madre News và Garden Grove Daily News. Ẩn ngay thức thì bị hút hồn trước một cô gái mà như ông tả, ‘tóc vàng nhạt, đôi mắt xanh sáng dạ sau cặp kính dày, đầu óc nhanh nhạy với sự suy xét sắc sảo và tư duy sâu sắc’ .

Tháng 1 năm 1958, Lee bắt đầu làm chủ bút tờ Barnacle. Ẩn được cất nhắc từ người viết phóng sự lên làm biên tập viên trang 2, có nghĩa rằng ông và Lee sẽ làm việc cạnh nhau trong suốt học kỳ mùa xuân 1958.
Ẩn đã đưa vào một chi tiết quan yếu trong bản tin thông tin việc ông được thăng chức trên tờ Barnacle: ‘Ẩn Phạm, một sinh viên ngoại quốc đến từ Việt Nam, sẽ phụ trách chức vụ biên tập viên trang 2. Trước đây Ẩn là phóng viên viết bài cho tờ Barnacle và là thành viên một ban kiểm duyệt tin tại quê hương anh ta’. Chi tiết này chứa đựng cả một sự trớ trêu khi vào năm 1976, Ẩn đã từ chối lời yêu cầu làm thuê việc tương tự cho chế độ mới.

Trong năm đó thì Ẩn và Lee thực thụ không rời xa nhau nửa bước. Lee mời Ẩn tới gia đình vào dịp lễ Tạ ơn và Giáng sinh. Kể từ đấy, cứ đến mỗi mùa nghỉ lễ, nhà Meyer lại gửi một món quà tới Hội Tim nước Mỹ với tên người gửi là Phạm Xuân Ẩn.
‘Tôi đoán là bạn chẳng thể hình dong mình xúc động thế nào trước tấm chân thành của bạn khi bạn luôn tạo cho mình có cảm giác như ở nhà trong những ngày xa quê hương’, Ẩn đã viết cho Lee những lời như thế.

Thế rồi Ẩn phải lòng Lee. ‘Cô ấy biết tình cảm của tôi’, Ẩn kể với tôi. ‘Mình yêu cô ấy. Tôi chẳng thể tỏ tình, nhưng tôi biết cô ấy cảm nhận được tình cảm của tôi’. Bằng chứng độc nhất về tình cảm của Lee mà chúng ta có được đó là những thư điện tử hai người gửi cho nhau trong năm 2001, hai năm trước khi bà chết thật.

‘Mình trực tính nghĩ tới bạn, lo âu không biết bạn có an toàn hay không và làm sao để mình có thể biết được bạn bình an’, Lee viết. ‘Tôi rất vui khi nhận thấy rằng khiếu hài hước của bạn vẫn còn nguyên lành trong những thư điện tử này. Bạn có nhớ một buổi tối khi bạn tới thăm nhà mình và sau đó mình lái xe đưa bạn trở về cái khu ký túc xá cẩn mật tại Trường Orange Coast, lúc ấy sương quá dày đặc đến nỗi bạn phải ra khỏi xe rồi đi bộ phía trước để mình có thể tài xế theo sau? Vì một lý do nào đó mà tôi nhớ rất rõ, chứ không lù mù như đám sương kia, về cái sự kiện ấy.

Mình ngưỡng mộ bạn khôn cùng vì khả năng thích nghi và việc có thể sống trong khu ký túc xá vốn được thiết kế cho những người vị thành niên, chứ không phải cho một gã nam giới đã trưởng thành như bạn. Được học chung với một tâm hồn lịch duyệt và có học vấn như bạn đã giúp tôi làm giàu thêm những trải nghiệm của tôi. Việc chúng ta được làm bạn tốt của nhau là một món quà đầy kinh ngạc đối với tôi’.

Dưới sự dẫn dắt của Lee, Ẩn tỏa sáng trong vai trò một phóng viên, và cũng với sự cầm trịch của Lee, tờ Barnacle được Hiệp hội Báo chí Học đường xếp hạng nhất. Lee khuyến khích Ẩn viết những bài báo so sánh Việt Nam với Mỹ để các học viên tại Orange Coast có thể hiểu thêm về sơn hà và văn hóa Việt Nam.

Bài báo trước tiên của Ẩn dưới thời Lee làm chủ bút đầu đề ‘Thi tốt nghiệp – Vài điều về nỗi cực nhọc đua của sinh viên ở miền đất xa xôi’ , đã đưa ra sự so sánh tâm trạng căng thẳng mùa thi khiến sinh viên tại Việt Nam mất ăn mất ngủ với không khí học dồn mùa thi của sinh viên tại Orange Coast.

‘Mỗi năm, khi những hàng phượng nở hoa đỏ rực tại Ho Chi Minh, thủ đô của Việt Nam, sinh viên lại bắt đầu bàn thảo về mùa thi', Ẩn viết bằng một bút pháp khá vụng trộm mà rồi ra ông chóng vánh khắc phục.
Để giải tỏa găng tay mùa thi, sinh viên tphcm thường uống nhiều cà phê, trà đặc và những thứ mà Ẩn gọi là ' thuốc tỉnh táo' rất phổ thông tại Pháp và các xứ thực dân địa.

Phạm Xuân Ẩn ở ký túc xá trường Orange Coast - Nguồn: Jim Carnett, trường Orange Coast

Tháng sau đó, Ẩn viết một bài báo bảo vệ cho những yêu cầu nép về chuẩn tiếng Anh đối thoại trình độ X tại Trường Orange Coast.
Từ kinh nghiệm hành chính và quân sự trong thời kì làm việc cho TRIM và CATO, Ẩn thấy rằng những điều kiện về tiếng Anh hội thoại căn bản, vốn bị chế nhạo là chỉ dành cho ‘lũ đần’, là một công cụ kỳ diệu cho vai trò lãnh đạo của Mỹ. ‘Đặc biệt là tại những nước mới độc lập ở châu Á, châu Phi và Trung Đông’ , Ẩn viết.

Ông giải thích rằng người Việt Nam ‘ rất khao khát học tiếng Anh và luôn thay để trở nên thành thạo’ nhưng lại không có điều kiện để học. ‘Bất cứ trường tiếng Anh dân lập nào muốn thuê bất kỳ người Mỹ nào vào dạy hội thoại cho học viên trung cấp đều phải trả 3 đôla mỗi giờ’.

Ẩn dẫn ra một câu chuyện mà mình từng chứng kiến: ‘Có lần tôi đang dự tuyển chọn các sỹ quan tốt nghiệp từ Hội Việt Mỹ để đưa sang Mỹ tu nghiệp. Đại tá Jameson bước vào, chìa ra một ngân phiếu ghi 7.500 đôla rồi bảo: Ẩn, anh xem tấm séc này để thấy chúng mình đã trả cho tía của những học viên sĩ quan này bao nhiêu tiền, và sau đó hãy đáp tôi là có bao nhiêu trong số những người đến phỏng vấn ở đây đáp ứng được đề nghị về tiếng Anh?’

Trên thực tại, rất ít người nói tiếng Anh giỏi như Ẩn bởi tía của họ không có phương pháp sư phạm tốt để có thể dạy hiệu quả. Chính ‘phương pháp học vẹt’ trong các giờ tiếng Anh đã khiến các sĩ quan Việt Nam nản và thất vọng.

Người Việt ít có dịp để đọc sách giáo khoa của Mỹ hoặc gặp giảng viên chuyên nghiệp như trong các lớp tiếng Anh trình độ X tại Orange Coast, nơi mà hội thoại và văn cảnh luôn được chú trọng. Ẩn đã tiến tới đề nghị Cơ quan thông báo Mỹ (USIS) và các tổ chức đào tạo của Mỹ tại Việt Nam đưa chuẩn tiếng Anh X vào dạy cho người Việt ‘bởi vì nó giúp người Mỹ ở Việt Nam xóa tan định kiến nói trên cũng như nâng cao uy tín cho tiếng Anh của Mỹ’.

Tháng sau, Ẩn viết về các biện pháp ăn kiêng để giảm cân và sự mê muội điên cuồng của những nữ giới trẻ về việc giữ dáng. ‘Đàn bà trẻ ở tai HCM, Việt Nam, rất sợ bị béo. Quan niệm truyền thống về vẻ đẹp của người Á Đông là phụ nữ phải mảnh khảnh như cành liễu.
Người ta cho rằng thể hình lý tưởng là những bộ xương khẳng khiu như cành mai, còn da thịt thì ép sát vào xương như con hạc, như người ta thường nói ‘tôi hạc xương mai.’ Đàn bà tai TPHCM không những bỏ bữa hoặc ăn kiêng mà họ còn sử dụng các biện pháp hiểm như uống giấm và các loại chất a xít để giảm cân. Nhiều cô nàng gầy gò đến mức nếu họ tới Orange Coast để học thì những cơn gió Santa Ana sẽ thổi họ bay về tphcm mất'.

Ẩn chấm dứt bằng lời khuyên hãy tuân chế độ ăn uống thăng bằng và khoa học song song kêu gọi các sinh viên dự ‘Câu lạc bộ kiểm soát calori’ dưới sự giám sát của y tá Martha Buss tại Trường Orange Coast.

Có nhẽ đóng góp cho tờ Barnacle mà Ẩn ý hợp tâm đầu nhất chính là bài viết về phim Người Mỹ trầm lặng sản xuất năm 1958. Trong phim, Audie Murphy đóng vai một người Mỹ tự do đầy lý tưởng đã đến Đông Dương vào năm 1952 để đề xuất ‘giải pháp thứ ba’ bên cạnh nền thực dân của Pháp và sự nổi dậy của Cộng sản.

Edward Lansdale được cho là nguyên mẫu của nhân vật chính trong phim, Alden Pyle. Lansdale cũng là cố vấn của bộ phim, vốn khác xa nguyên bản cuốn sách của Graham Greene. Bộ phim được đề tặng Ngô Đình Diệm.
Trong trường hợp này, Ẩn chừng như đang làm xiếc trên dây, bởi ông vừa viết về bộ phim, vừa nghĩ về người bạn Lansdale, và có nhẽ cũng có chút lo âu rằng người ta có thể quy chụp ông thân Cộng vì những điều ông viết ra…

Người Mỹ trầm lặng một lần nữa lại được dựng thành phim vào năm 2002, với các ngôi sao Michael Caine và Brendan Fraser. Phillip Noyce, đạo diễn người Úc của bộ phim, xáp với nguyên tác của Greene, trừ hai thay đổi lớn, trong đó có việc nhập hai nhân vật thành một để tạo ra người trợ lý của Fowler, tên là Hinh (do Tzi Ma thủ vai) – lấy cảm hứng từ điệp viên nhị trùng Phạm Xuân Ẩn.
Trong phim Hinh là sát thủ cực kỳ hiểm và là điệp báo theo chủ nghĩa dân tộc dưới vỏ bọc là một trợ lý vô bổ của Caine. Bộ phim đã được chiếu ra mắt ở Việt Nam để báo chí viết bài truyền tụng.

Có lẽ bài báo dí dỏm nhất của Ẩn trong năm ấy là bài viết về căn phòng ký túc xá của người bạn thân và là đồng nghiệp tại tờ Barnacle, Ross Johnson. Phòng của Ross được bài trí theo kiểu nhiệt đới, với hàng rào bằng sậy, mái lợp tranh và tre bao quanh tường.
Có ba tấm ảnh treo trên tường, chụp cảnh hươu và cọp ở trong rừng. Để làm cho căn phòng có vẻ giống thật, Ross nuôi một chú gà con. Cậu mở nhạc xứ nhiệt đới suốt ngày. ‘Tôi rất nhớ gia đình mỗi lúc bước vào phòng của Ross’ , Ẩn viết. Nhưng căn phòng này còn thiếu một thứ, đó là một người bạn chung phòng:

‘Ross, cậu hầu như có mọi thứ ở đây, nhưng cậu vẫn cần thêm một ai đó để chia sẻ giấc mơ này với cậu. Mong rằng nội quy của Trường Orange Coast sẽ được nới lỏng trong một tuần để người bạn này có thể tới thăm căn phòng của Ross’.

Ẩn là một sinh viên giỏi, học kỳ nào cũng được tuyên dương và dự nhiều chương trình học khác nhau, như lịch sử, chính trị học, kinh tế, tâm lý, và khoa học từng lớp. Lúc còn học tại Orange Coast, ông đã vận động để lập một câu lạc bộ du học trò, với các thành viên đến từ Philippines, Trung Quốc, Nicaragua, Nhật Bản, Bỉ, Pháp, Canada và Ba Lan.

Ông là một trong chín sinh viên được Trường Orange Coast chọn đi dự Hội thảo các tình trạng thế giới nhân Ngày Thế giới tại Los Angeles. Một trong những chủ đề được thảo luận trong ngày này là ' Liệu Cộng sản có chiến thắng tại Đông Nam Á?’.
Ông là một trong sáu đại biểu từ Câu lạc bộ Quốc tế của Trường Orange Coast tham gia Diễn đàn Khu vực Long Beach thuộc Câu lạc bộ Quan hệ Quốc tế về chủ đề ‘Nước Mỹ đóng góp vào sự tiến bộ thế giới’. Ẩn cũng dự một hội nghị báo chí tại Đại học Redlands và có mặt trong đoàn đại biểu của Barnacle dự Đại hội các nhà xuất bản quốc gia tiểu bang California ở San Francisco.

(Còn nữa)
  Kỳ 5: Phạm Xuân Ẩn trở về, kết thân với Trần Kim Tuyến thế nào?  
  Trích đăng từ tập sách điệp báo Hoàn hảo X6